قیاس مستقیمقیاس مستقیم، به‌معنای قیاس منتجِ مطلوب به نحو مستقیم و با استفاده از مقدمات مفروض الصدق است. ۱ - توضیح اصطلاحقیاس از یک لحاظ، به "قیاس مستقیم" و "قیاس خلف" تقسیم می‌شود. قیاس مستقیم، قیاسی است که به نحو مستقیم، و با استفاده از مقدمات صادق، به اثبات مطلوب می‌رسد؛ بر خلاف قیاس خلف که از طریق ابطال نقیض نتیجه، مطلوب را ثابت می‌کند. مثال قیاس مستقیم: "هر اسبی پستاندار است، و هر پستانداری مهره‌دار است، پس هر اسبی مهره‌دار است". [۳]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۱۴۶.
[۴]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۳۱.
۲ - تفاوت قیاس مستقیم و خلف۱. قیاس مستقیم از ابتدا متوجه اثبات مطلوب است و قیاس خلف اول متوجه انتاج حکم ظاهر الفساد است، تا از فساد آن حکم، بر فساد نقیض مطلوب استدلال کند و از فساد نقیض مطلوب، صحت مطلوب را اثبات کند. ۲. همه مقدمات قیاس مستقیم موافق مطلوب است، و مطلوب به صورت بالقوه در آن موجود است به خلاف قیاس خلف که مشتمل برنقیض مطلوب است. ۳. انتاج در قیاس مستقیم مشروط است به تسلیم هر دو مقدمه (اعم از تسلیم حقیقی و ظنی و تقدیری و یا شبه تسلیم، چنان که در صناعات خمس معلوم می‌شود) ولی در قیاس خلف شرط تسلیم در یک مقدمه (که نقیض مطلوب است) ساقط می‌شود. ۴. نتیجه قیاس مستقیم از ابتدا مفروض نیست تا از قیاس لازم آید، ولی نتیجه قیاس خلف از اول مفروض است تا از نقیضش قیاس ترکیب کنند. [۷]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۵۱۸.
[۸]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۱۸۶.
[۹]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۶۶.
[۱۰]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۴۵.
۳ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. • قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا. • شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. ۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس مستقیم»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۳. |